Obsesif Kompulsif Bozukluk(OKB)

Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin takıntılı düşüncelerinin (obsesyonlar) ve/veya yineleyici davranışlarının (kompulsiyonlar) günlük yaşamını olumsuz etkileyecek düzeye gelmesiyle ortaya çıkan bir ruhsal bozukluktur.

4. Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB)

Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB), kişinin takıntılı düşüncelerinin (obsesyonlar) ve/veya yineleyici davranışlarının (kompulsiyonlar) günlük yaşamını olumsuz etkileyecek düzeye gelmesiyle ortaya çıkan bir ruhsal bozukluktur.

4.1. DSM-5 Tanı Kriterleri

OKB tanısı için aşağıdaki kriterlerin karşılanması gerekmektedir [41, 42, 43, 44]:

Tablo 4.1: Obsesif-Kompulsif Bozukluk DSM-5 Tanı Kriterleri

Kriter No.	Belirti/Durum	Açıklama
A.	Obsesyonların, Kompulsiyonların ya da Her İkisinin Birlikte Varlığı
Obsesyonlar (Takıntılar)	1. Tekrarlayıcı Düşünceler	Zihne izinsiz giren, istenmeyen ve çoğu kişide belirgin kaygı veya sıkıntıya neden olan, yineleyici ve sürekli düşünceler, dürtüler veya imgeler.
	2. Bastırma Çabası	Kişi, bu düşünceleri, dürtüleri veya imgeleri yok saymaya veya bastırmaya çalışır ya da başka bir düşünce veya eylemle (yani bir kompulsiyon yaparak) etkisiz hale getirmeye çalışır.
Kompulsiyonlar (Zorlantılar)	1. Yineleyici Davranışlar/Zihinsel Eylemler	Kişinin bir obsesyona yanıt olarak veya katı bir şekilde uygulanması gereken kurallara göre yapmaya zorlandığı yineleyici davranışlar (örn. el yıkama, düzenleme, kontrol etme) veya zihinsel eylemler (örn. dua etme, sayma, kelimeleri sessizce tekrarlama).
	2. Sıkıntıyı Azaltma Amacı	Bu davranışlar veya zihinsel eylemler, sıkıntıyı azaltmayı veya korkulan bir olayı veya durumu önlemeyi amaçlar. Ancak bu davranışlar veya zihinsel eylemler, nötralize etmeyi veya önlemeyi amaçladıkları şeyle gerçekçi bir şekilde bağlantılı değildir ya da açıkça aşırıdır.
B.	Zaman Kaybı veya İşlevsellikte Bozulma	Obsesyonlar veya kompulsiyonlar zaman alıcıdır (örn. günde 1 saatten fazla zaman alır) veya klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, mesleki veya diğer önemli işlevsellik alanlarında düşüşe neden olur.
C.	Dışlama Kriterleri (Madde/Tıbbi Durum)	Belirtiler bir maddenin (örn. kötüye kullanılan bir madde, bir ilaç) ya da başka bir tıbbi durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlanamaz.
D.	Dışlama Kriterleri (Başka Ruhsal Bozukluk)	Bozukluk, başka bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha iyi açıklanamaz (örn. yaygın anksiyete bozukluğundaki aşırı endişeler, beden dismorfik bozukluğundaki görünümle ilgili meşguliyet, biriktiricilik bozukluğundaki eşyaları atmakta zorlanma, trikotillomanideki saç yolma).
Belirleyiciler	İçgörü Düzeyi	İyi veya orta derecede içgörü (OKB inançlarının kesinlikle veya muhtemelen doğru olmadığını veya doğru olup olmayabileceğini kabul eder), Kötü içgörü (OKB inançlarının muhtemelen doğru olduğunu düşünür), Sanrısal inançlar (OKB inançlarının kesinlikle doğru olduğuna tamamen ikna olmuştur).
	Tik İlişkili	Bireyin mevcut veya geçmişte tik bozukluğu öyküsü varsa.

4.2. Belirtileri ve Klinik Görünüm

OKB, kişinin zihninden uzaklaştıramadığı fikirler, düşünceler ve dürtüler olan obsesyonlar ile bu obsesyonların yarattığı huzursuzluğu gidermek amacıyla yapılan yineleyici davranışlar veya zihinsel eylemler olan kompulsiyonların birleşimiyle ortaya çıkar.[45, 46]

Yaygın Obsesyon Belirtileri:

·         Aşırı kuşku ve sürekli güven ihtiyacı.[45, 46]

·         Simetri, düzen ve kusursuzluk dürtüsü.[45, 46]

·         Günahkar düşünmekten korkma veya kötü düşüncelerle ilgili korku.[45, 46]

·         Sosyal açıdan kabul edilemez bir davranışta bulunmaktan veya rezil olmaktan korkma.[45, 46]

·         Hata yapmaktan korkma.[45]

·         Başkasına zarar vermekten korkma.[45, 46]

·         Pislik veya mikrop bulaşmasından korkma.[45, 46]

·         Cinsellik veya şiddet içeren, toplum normlarına aykırı düşüncelerin zihinde tekrarlaması.[46, 47]

·         Rahatsız edici, akıldan çıkmayan ve uykuyu bölen görüntüler, kelimeler veya düşünceler.[45]

Yaygın Kompulsiyon Belirtileri:

·         Tekrar tekrar ellerini yıkama, duş alma veya sürekli dezenfektan kullanma.[45, 46]

·         Kapı tokmağını tutmamak, kimseye sarılmamak veya tokalaşmamak.[45, 46]

·         Değeri olmayan nesneleri toplama ve biriktirme.[45, 46]

·         Yapılacak işleri belirli bir sayıda ve belirli sıraya sokarak yapma.[45, 46]

·         Belirli cümleleri, kelimeleri ya da duaları tekrarlama.[45, 46]

·         Evdeki eşyaları veya kişisel eşyalarını belirli bir biçimde düzenleme.[45, 46]

·         Günlük rutin işleri yaparken yüksek sesli ya da içinden sürekli sayı sayma isteği.[45, 46]

·         Kilit, ocak, ütü, elektrik gibi kapanması gerekli olan eşyaları sürekli kontrol etme.[45, 46]

·         Yemeklerini belirli bir sıraya göre tüketme.[45, 46]

·         Dışarı çıkmaktan veya araç kullanmaktan kaçınma.[46]

·         Misafir kabul etmeme veya başkasının evine gitmeme.[46]

OKB, her 100 kişiden iki veya üçünde görülebilir ve genellikle ergenlik dönemi ile 20-30'lu yaşlarda başlar, ancak çocuklukta da ortaya çıkabilir.[45] Kadınlarda daha sık görülürken, erkeklerde genellikle erken yaşlarda başlar.[45] Obsesyonlar ve kompulsiyonlar kişinin iş, okul ve kişisel ilişkileri üzerinde önemli olumsuz etkiler yaratabilir, sosyal izolasyona, depresyona ve yüksek stres seviyelerine yol açabilir.[46, 47, 48] Bazen saatlerce süren saplantılar yüzünden kişilerin yaşam kalitesi düşer, kişi yapması gerekenleri yapamaz ve gün içinde çok fazla yorulur.[47] Bu durum nedeniyle aile, arkadaş ve partner ilişkileri zorlaşabilir ve sorunlar görülebilir.[47]

OKB belirtileri (obsesyonlar ve kompulsiyonlar) günlük yaşamda saatlerce zaman kaybına neden olabilir.[46, 47, 48] Bu durum, bireyin iş, okul ve sosyal hayattaki işlevselliğini ciddi şekilde bozar, sosyal izolasyona ve ilişki sorunlarına yol açar.[46, 47, 48] Bu, OKB'nin sadece "takıntı" olmaktan öte, bireyin tüm yaşam alanlarını felç edebilen ciddi bir bozukluk olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, OKB'nin "aşırı titizlik" veya "sadece bir alışkanlık" gibi yanlış algıların ötesinde, tedavi gerektiren ciddi bir ruhsal rahatsızlık olduğu vurgulanmalıdır.[49, 50] Hastaların yaşadığı utanç ve suçluluk duygularının [46] tedavi arayışını engellediği belirtilmeli ve profesyonel yardımın önemi vurgulanmalıdır.

OKB, anksiyete bozuklukları kategorisinden DSM-5'te ayrı bir kategoriye alınmış olsa da [51], obsesyonların ve kompulsiyonların temelinde yoğun kaygı ve sıkıntı yatar.[43, 45, 46] Kompulsiyonlar, bu kaygıyı azaltma amacı taşır.[52] Bu durum, OKB'nin bir "kaygı bozukluğu" olmasa da, kaygının hastalığın merkezi bir bileşeni olduğunu göstermektedir. Halkın, OKB'nin "kaygı" ile olan yakın ilişkisini anlaması, bu bozukluğun altında yatan duygusal mekanizmaları kavramalarına yardımcı olabilir. Tedavinin sadece davranışları değil, aynı zamanda altta yatan kaygıyı da hedeflemesi gerektiği belirtilmelidir.

4.3. OKB ile İlişkili Diğer Bozukluklar (Kısa Bilgi)

DSM-5'te Obsesif-Kompulsif ve İlişkili Bozukluklar kategorisi altında, OKB'ye benzer belirtiler veya etiyolojik faktörler gösteren başka bozukluklar da yer almaktadır.[41, 51] Bu bozukluklar, obsesyon ve kompulsiyonların farklı biçimlerde ortaya çıkmasıyla karakterizedir.

·         Beden Algısı Bozukluğu (BDB): Kişinin dış görünümünde, başkalarınca gözlenemeyen ya da önemsenmeyecek bir veya birden çok kusur algılama düşünceleriyle aşırı uğraşıp durmasıyla karakterizedir.[41, 53, 54] Bu düşünceler ve kaygılar vücut imajını olumsuz etkiler ve kişinin vücut algısı gerçek dışı veya anormaldir.[41] Sıkça görülen belirtiler arasında vücutları hakkında sürekli eleştirel düşünceler, vücutlarına yönelik obsesyonlar ve kompulsiyonlar (örn. aynaya bakmaktan kaçınma veya aşırı egzersiz yapma), sosyal ve işlevsel sorunlar yer alır.[41, 53]

·         Biriktiricilik Bozukluğu: Kullanışsız nesneleri aşırı biriktirme, birikimlerin kontrolünü kaybetme ve birikimlerin evi veya işlevselliği engellemesiyle karakterizedir.[41] Sosyal ve işlevsel sorunlar, anksiyete ve stres eşlik edebilir.[41] Kişiler genellikle hiçbir şeyi çöpe atamaz, değersiz ve eski eşyaları biriktirir, bu da evlerinin çöp eve dönüşmesine neden olabilir ve toplumdan izole yaşamalarına yol açar.[46, 50]

·         Trikotillomani (Saç Yolma Bozukluğu): Saç veya vücut tüylerini (baş, kaş, kirpik, sakal) yolma ve koparma davranışının tekrarlanmasıyla karakterizedir.[41, 55, 56] Bu davranışın kontrol edilememe hissi ile karakterize olması, saç kaybı veya kellik oluşması ve utanç, suçluluk, stresle ilişkilendirilmesi yaygındır.[41, 55, 56] Sosyal ve işlevsel sorunlara yol açar.[41]

·         Deri Yolma Bozukluğu (Dermal Ekskoriasyon Bozukluğu): Cildi kazıma, sıkma, tırnaklama veya diğer zarar verme davranışlarının tekrarlanmasıyla karakterizedir.[41, 57, 58] Bu davranışların kontrol edilememe hissi ile karakterize olması, ciltte yaralanmaların oluşması ve utanç, suçluluk, stresle ilişkilendirilmesi yaygındır.[41, 57] Sosyal ve işlevsel sorunlara yol açar.[41]

OKB ile ilişkili bozuklukların aynı kategori altında toplanması [41, 51], bu bozuklukların altında yatan ortak obsesif-kompulsif temalar veya dürtü kontrol sorunları olduğunu göstermektedir. Örneğin, BDB'deki "kusur algılama" bir obsesyon, "ayna kontrolü" bir kompulsiyon gibidir.[54] Bu durum, halkın bu bozuklukları sadece "garip alışkanlıklar" olarak değil, OKB ile benzer kökenlere sahip ciddi ruhsal sorunlar olarak görmesine yardımcı olabilir. Tedavi yaklaşımlarının (örn. Bilişsel Davranışçı Terapi) bu bozukluklar arasında benzerlik gösterebileceği belirtilmelidir.