Alkol ve Madde Bağımlılığı

Madde Kullanım Bozuklukları

Madde Kullanım Bozuklukları, alkol ve/veya diğer maddelerin (uyuşturucu, ilaç vb.) tekrar eden kullanımının, bireyin sağlığında, işlevselliğinde ve sosyal yaşamında klinik olarak belirgin bozulmalara yol açması durumudur. DSM-5'te "Madde ile İlişkili ve Bağımlılık Bozuklukları" başlığı altında ele alınmaktadır.[86]

1. DSM-5 Tanı Kriterleri

Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları tanısı için, 12 aylık bir dönem içinde ortaya çıkan ve klinik olarak belirgin bir bozulmaya ya da sıkıntıya yol açan alkol/madde kullanımı durumunu ifade eden aşağıdaki kriterlerden ikisi veya daha fazlasının bulunması gerekmektedir [86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96]:

Tablo 7.1: Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları DSM-5 Tanı Kriterleri

Kriter No.	Belirti/Durum	Açıklama
Bozulmuş Kontrol	1. Miktar/Süre	Alkol/madde genellikle niyet edilenden daha fazla miktarda veya daha uzun süreyle alınır.
	2. Bırakma Çabaları	Alkol/madde kullanımını azaltmak veya kontrol altında tutmak için sürekli bir istek veya sonuç vermeyen çabalar.
	3. Zaman Harcama	Alkol/maddeyi elde etmek, kullanmak veya etkilerinden kurtulmak için çok zaman harcanması.
	4. Aşerme	Alkol/madde kullanımına yönelik güçlü bir istek veya dürtü (aşerme).
Sosyal Bozulma	5. Sorumlulukları Yerine Getirememe	Tekrar eden kullanım sonucu işte, okulda veya evde başlıca yükümlülüklerini yerine getirememe.
	6. Kişilerarası Sorunlar	Kişilerarası sorunlar olmasına karşın alkol/madde kullanımını sürdürme.
	7. Önemli Etkinliklerin Bırakılması	Önemli toplumsal, mesleki veya eğlence etkinliklerinin alkol/madde kullanımı nedeniyle bırakılması veya azaltılması.
Riskli Kullanım	8. Fiziksel Olarak Tehlikeli Durumlar	Fiziksel olarak tehlikeli olabilecek durumlarda (örn. alkollü araç kullanma) tekrar eden alkol/madde kullanımı.
	9. Zarara Rağmen Kullanım	Fiziksel veya ruhsal bir soruna yol açtığı bilgisine karşın alkol/madde kullanımını sürdürme.
Farmakolojik Kriterler	10. Tolerans	İstenen etkiyi sağlamak için giderek artan miktarlarda alkol/maddeye gereksinim duyma veya aynı miktarda kullanımla belirgin olarak azalmış etki.
	11. Yoksunluk	Madde kullanımı azaltıldığında ya da bırakıldığında titreme, terleme, çarpıntı gibi yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması veya bu belirtileri gidermek/önlemek için alkol/madde (veya benzer bir madde) kullanılması.

Şiddet Düzeyi Belirleyicileri:

·         Hafif: 2-3 belirti.

·         Orta: 4-5 belirti.

·         Şiddetli: 6 veya daha fazla belirti.

Belirtileri ve Klinik Görünüm

Madde bağımlılığı, maddeyi kullanmak için güçlü bir istek ve dürtüye sahip olmak, madde kullanımını azaltmak ve kontrol altına alamamak, maddeyi elde etmek ve kullanmak için çok vakit harcamak gibi belirtilerle kendini gösterir.[97] Madde kullanımı sebebiyle işinde, okulunda ya da evinde sorumluluklarını yerine getirememe, sosyal aktivitelerden vazgeçme, huzursuzluk ve gerginlik hali, olumsuz davranışlarda artış, fiziksel ve ruhsal sıkıntılar yaşama, yalnız kalmak isteme ve çevreden uzaklaşma yaygın belirtilerdir.[97, 98, 99] Duygusal hallerde sinir, mutluluk, öfke gibi ani yaşanan değişimler, uyku bozukluğu, mide bulantısı ve kusma, aşırı terleme ya da ellerin terlemesi, iştahsızlık ve kilo kaybı, halüsinasyon görmek, yorgun ve bitkin olmak, karamsarlık hissetmek de görülebilir.[97, 98, 99, 100] Klinik görünüm açısından, madde bağımlılığından şüphelenilen kişilerde peltek konuşma, göz bebeklerinde büyüme, uyarılma ve hayal görme gibi durumlar görülebilir.[97]

Yoksunluk Sendromu: Yoksunluk sendromu, bağımlılık yapan maddelerin kullanımının aniden durdurulması veya azaltılması sonucunda ortaya çıkan bir dizi fiziksel ve psikolojik belirti dizisidir.[101] Belirgin semptomları arasında yorgunluk, terleme, mide bulantısı, kusma, anksiyete, uykusuzluk ve halüsinasyon yer alır.[101] Madde kullanımının bırakılmasıyla beraber hiperaktivite, duygu durumunda ani değişimler, kas ağrıları ve spazmlar da görülebilir.[101] Yoksunluk krizi, maddeye ulaşılamadığı zaman ortaya çıkabilir ve vücudun fizyolojik olarak eksikliğini hissetmesi krizi başlatmak için yeterli olabilir.[101]

Madde bağımlılığı kronikleşme eğilimi yüksek bir mental sorundur.[38] Tekrar kullanım riski yüksektir ve nüksler birey ve ailesi için yıkıcı sonuçlar doğurabilir.[38] Bu durum, bağımlılığın sadece bir "irade zayıflığı" olmadığını, aksine biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin etkileşimiyle ortaya çıkan karmaşık bir beyin hastalığı olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, bağımlılığın uzun vadeli ve bütüncül bir tedavi yaklaşımı gerektirdiği anlaşılmalıdır.

Madde bağımlılığı olan bireylerde depresyon, anksiyete, bipolar bozukluk, şizofreni, travma sonrası stres bozukluğu ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gibi diğer ruhsal bozukluklar sıkça görülür.[99, 100, 102, 103] Örneğin, alkol bağımlılığı olanların %74'ü başka bir yaşam boyu bozukluk için kriterleri karşılamaktadır.[93] Bu yüksek komorbidite oranları, madde bağımlılığının genellikle tek başına bir sorun olmadığını, aksine diğer ruhsal sağlık sorunlarıyla iç içe geçmiş bir durum olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, madde bağımlılığı tedavisi planlanırken eşlik eden diğer ruhsal bozuklukların da kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi ve tedavi edilmesi önemlidir.

Bağımlı kişilerin yaşadığı ayrımcılık ve damgalanma, kişinin toplumdan uzaklaşmasına ve kişilerarası ilişkilerde çatışmalar yaşamasına neden olabilir.[104, 105] Bu durum, bağımlı kişinin bu sosyal sorunlarla başa çıkabilmek için tekrar maddeye yönelerek kısır döngü içerisine girmesine yol açabilir.[104] Toplumda bağımlılıkla ilgili yaygın yanlış inanışlar (örn. "irade zayıflığı", "gerçek bir hastalık değil") [106] tedavi arayışını engeller ve damgalanmayı artırır. Bu nedenle, bağımlılığın bir hastalık olduğu ve tedavi edilebilir olduğu konusunda toplumsal farkındalığın artırılması, damgalanmanın azaltılması ve profesyonel yardım arayışının teşvik edilmesi büyük önem taşımaktadır.